Câu
hỏi 24. Thể hiện sự hoạt động của quy luật giá trị và quy luật giá trị thăng dư
trong giai đoạn độc quyền chủ nghĩa tư bản? Đáp. Câu trả lời gồm hai ý lớn
Các tổ chức độc quyền hỡnh thành do chớnh sự vận động nội tại của chủ nghĩa tư
bản. Độc quyền là biểu hiện mới, mang những quan hệ mới nhưng không vượt ra
ngoài các quy luật của chủ nghĩa tư bản, mà chỉ là sự tiếp tục mở rộng, phát
triển những xu thế sâu nhất của chủ nghĩa tư bản và của nền sản xuất hàng hoá
nói chung, làm cho các quy luật kinh tế của nền sản xuất hàng hoá và của chủ
nghĩa tư bản có những biểu hiện mới.
1) Sự hoạt động của quy luật giá trị. Do chiếm được vị trí độc quyền nên các tổ
chức độc quyền đó ỏp đặt giá cả độc quyền; giá cả độc quyền thấp khi mua, cao
khi bán. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là trong giai đoạn đế quốc chủ nghĩa
quy luật giá trị không cũn hoạt động. Về thực chất, giá cả độc quyền vẫn không
thoát ly và không phủ định cơ sở của nó là giá trị. Các tổ chức độc quyền thi
hành chính sách giá cả độc quyền chẳng qua là nhằm chiếm đoạt một phần giá trị
và giá trị thặng dư của những người khác. Nếu xem xét trong toàn bộ hệ thống
kinh tế tư bản thỡ tổng số giỏ cả vẫn bằng tổng số giỏ trị. Như vậy, nếu như
trong giai đoạn chủ nghĩa tư bản tự do cạnh tranh, quy luật giỏ trị biểu hiện
thành quy luật giỏ cả sản xuất, thỡ trong giai đoạn đế quốc chủ nghĩa quy luật
giá trị biểu hiện thành quy luật giá cả độc quyền.
2) Sự hoạt động của quy luật giá trị thặng dư. Trong giai đoạn chủ nghĩa tư bản
tự do cạnh tranh, quy luật giá trị thặng dư biểu hiện thành quy luật tỷ suất
lợi nhuận bỡnh quõn. Bước sang giai đoạn chủ nghĩa đế quốc, các tổ chức độc
quyền thao túng nền kinh tế bằng giá cả độc quyền và thu được lợi nhuận độc
quyền cao. Do đó, quy luật lợi nhuận độc quyền cao chỉ là hỡnh thức biểu hiện
của quy luật giỏ trị thặng dư trong giai đoạn đế quốc chủ nghĩa. Nguồn gốc của
lợi nhuận độc quyền cao là lao động không công của công nhân ở các xí nghiệp
độc quyền; một phần lao động không công của công nhân ở các xí nghiệp không độc
quyền; một phần giá trị thặng dư của các nhà tư bản vừa và nhỏ bị mất đi do
thua thiệt trong cạnh tranh; lao động thặng dư và đôi khi cả một phần lao động
tất yếu của những người sản xuất nhỏ, nhân dân lao động ở các nước tư bản và
các nước thuộc địa, phụ thuộc. Như vậy, sự biểu hiện của quy luật giá trị thăng
dư trong giai đoạn đế quốc chủ nghĩa thành quy luật lợi nhuận độc quyền cao chỉ
là sự phản ánh quan hệ thống trị và bóc lột tư bản độc quyền trong tất cả cỏc
ngành kinh tế của xó hội tư bản và trên toàn thế giới.