Câu
hỏi 22. Cặp phạm trù tất nhiên-ngẫu nhiên của phép biện chứng duy vật? Đáp. Câu trả lời gồm ba ý lớn
1) Định nghĩa.Tất nhiên do mối liên hệ bản chất, do những nguyên nhân cơ
bản bên trong của sự vật, hiện tượng quy định và trong những điều kiện nhất
định phải xẩy ra đúng như thế chứ không thể khác. Ngẫu nhiên là cái do
mối liên hệ không bản chất, do những nguyên nhân, hoàn cảnh bên ngoài quy định,
có thể xuất hiện, có thể không xuất hiện, có thể xuất hiện thế này hoặc có thể
xuất hiện thế khác.
2,3) Vì tất nhiên, trong những điều kiện nhất định, dứt khoát phải xẩy ra như
thế nên trong hoạt động thực tiễn cần phải dựa vào tất nhiên chứ không dựa vào
ngẫu nhiên. Nhưng vì tất nhiên bao giờ cũng vạch đường đi cho mình thông qua vô
số ngẫu nhiên nên chúng ta chỉ có thể nhận thức, chỉ ra được tất nhiên bằng
cách nghiên cứu những ngẫu nhiên mà tất nhiên phải đi qua. Ngẫu nhiên tuy không
chi phối sự phát triển của sự vật, hiện tượng nhưng có ảnh hưởng đến nhịp độ
phát triển, thậm chí đôi khi ngẫu nhiên có thể làm cho tiến trình phát triển
của sự vật, hiện tượng đột ngột biến đổi, do vậy, không nên bỏ qua ngẫu nhiên
mà luôn có những phương án dự phòng trường hợp các sự cố ngẫu nhiên xuất hiện
bất ngờ.
Vì ranh giới giữa tất nhiên và ngẫu nhiên chỉ là tương đối, có cái ở nơi này,
mặt này, mối liên hệ này là tất nhiên nhưng ở nơi kia, mặt kia, mối liên hệ kia
lại là ngẫu nhiên và ngược lại, do vậy cần lưu ý đến đặc điểm đó để tránh sự
nhìn nhận cứng nhắc khi xem xét sự vật, hiện tượng.
Khi nghiên cứu các cặp phạm trù cần liên hệ chúng với nhau và với các quy luật
cơ bản của phép biện chứng duy vật, bởi thế giới muôn hình, muôn vẻ, cho nên,
dù quan trọng đến mấy, chỉ riêng các cặp phạm trù hoặc các quy luật cơ bản sẽ
không phản ánh được các mối liên hệ bản chất của thế giới một cách đầy đủ.